O PRONOME PERSOAL
O pronome persoal (cotovia.org)
Neste repaso que andamos a facer polos tipos de palabras cos que contamos na lingua, ímonos agora parar na última categoría pertencente ao grupo das palabras variables: o pronome persoal.
Xa vimos no seu momento que o pronome é unha especie de comodín, é dicir, un tipo de palabra que serve para, chegado o caso, poder colocala no lugar dun substantivo, que se cadra xa utilizamos varias veces e non queremos seguir repetindo. Tamén vimos que existen dous tipos de pronomes: os que comparten as súas formas cos adxectivos determinativos (demostrativos, posesivos, indefinidos, numerais, relativos, interrogativos e exclamativos) que chamamos xenericamente “pronomes non persoais” e os pronomes persoais. E por que establecemos estes dous grupos? Vémolo a continuación:
Caracterización dos pronomes persoais
Os pronomes persoais son palabras variables que empregamos para referirnos ás tres persoas do discurso ( a quen fala, a quen escoita e a aquela persoa ou cousa da que se fala).
Fronte ao resto dos pronomes, os persoais caracterízanse por:
- Nunca poden funcionar como adxectivos. Deste xeito, mentres que formas como “este” poden ser adxectivos ou pronomes (esta película é moi entretida # esta é un aburrimento) os persoais como “eu” só poden ser pronomes.
- O seu significado sempre é o mesmo: Se están en 1º persoa o seu significado é “ a persoa que está falando”; se esta en 2ª persoa quere dicir: “quen me está escoitando”; e se está en 3ª persoa significa: “aquela cousa ou persoa da que estou falando”.
Aínda que isto vos poida parecer estraño tedes que ter en conta que o que varía son os referentes (as persoas concretas a quen se refire) pero non o significado das formas pronominais. Deste xeito, independentemente de que a persoa que estea falando sexa Ana, Pedro ou Manuel en “eu canto” “eu” ten sempre o significado “a persoa que está falando”.
- Temos dúas series diferentes, dependendo de se son formas tónicas (con acento propio) ou formas átonas (sen acento propio).
Por outra banda, igual ca outros tipos de pronomes:
- Son variables en xénero, número e persoa e presentan formas diferentes para marcar estas variacións.
As formas do pronome persoal
Como dixemos antes, as formas do pronome persoas organízanse en dúas series diferentes: os pronomes tónicos e os pronomes átonos.
Formas tónicas:
| 1ª persoa | 2ª persoa | 3ª persoa | ||||
| Suxeito | Con prep. | Suxeito | Con prep. | Suxeito | Con prep. | |
| Singular | Eu | Min Comigo | Ti Vostede | Contigo Ti, Vostede | El / Ela | Si Consigo El, Ela |
| Plural | Nós Nosoutros Nosoutras | Connosco Nós Nosoutros Nosoutras | Vós Vosoutros Vosoutras Vostedes | Convosco Vós, Vosoutros, Vosoutras | Eles / Elas | Si Consigo Eles, Elas |
Sobre o uso destas formas, debes de ter en conta o seguinte:
- As formas vostede e vostedes, aínda que son de 2ª persoa (refírense a quen escoita) concordan co verbo en 3ª porque son formas de cortesía: Vostede é moi amábel ao dicir iso.
- As formas nosoutros/as e vosoutros/as teñen carácter máis restritivo ca nós e vós, refírense a un grupo do que se exclúe a todos os que non pertencen a el (no grupo de aula, por exemplo, “nosoutros” poder referirse só ao alumnado e “nós” incluiría tamén o profesor: Profe, a nós tócanos ir agora pero nosoutros preferimos ir mañá).
- As formas do pronome de 3ª persoa el (es) /ela (s) contraen obrigatoriamente coas preposicións en e de: Del non me fío, dela si.
Formas átonas
| 1ª persoa | 2ª persoa | 3ª persoa | ||||
| C. Directo | C. Indirecto | C. Directo | C. Indirecto | C. Directo | C. Indirecto | |
| Singular | Me | Te | Che | O (lo, no) A (la, na) Se | Lle | |
| Plural | Nos | Vos | Os (los, nos) As (las, nas) Se | Lles | ||
Sobre o uso destas formas debes reparar en:
- Cando van colocadas despois do verbo escríbense pegadas a el, formando unha soa palabra a nivel de acentuación. Así, por exemplo: Díxome que non viña.
- As formas que usamos para o complemento directo na 3ª persoa son o, a, os, as, mais alternan coas outras variantes do seguinte xeito:
- As formas lo, la, los, las empréganse despois de formas verbais conxugadas rematadas en –s, despois de infinitivo ou despois dos pronomes nos, vos e lles.
- As formas no, na, nos, nas empréganse despois de formas verbais rematadas en ditongo.
Fíxate:
- As formas de 3ª persoa de complemento indirecto (lle, lles) diferéncianse segundo se refiran a unha soa persoa (lle) ou a varias (lles). En parte de Galicia só se emprega a forma lle para ambos os casos; isto é aceptable no rexistro coloquial mais na lingua estándar débese facer a diferenza:
Díxenlles a meus pais que a reunión é martes pero
a meu irmán dixéronlle mércores, vaia lío formamos entre todos!
Nas formas de 2ª persoa singular diferenciamos te /che segundo sexa c. directo ou indirecto, mais esta distinción é anulada nalgunhas zonas dialectais dando lugar ao cheísmo ou ao teísmo. Estas particularidades non poden empregarse na variedade estándar, aínda que si no rexistro coloquial nas zonas onde sexa propio.
- Se, é a forma que se emprega como reflexiva na 3ª persoa, na 2ª e na 1ª hai que usar as formas de c. directo: Asusteime ao velo, Metícheste nunha boa!, Atreveuse ela soa.
- As formas de c. indirecto de 2ª persoa che e vos (e de 3ª como forma de respecto) empréganse habitualmente como pronomes de solidariedade coa intención de conseguir a implicación afectiva da persoa á que se lle está falando:
- Cando na mesma secuencia coinciden dúas formas átonas (unha de C. indirecto e outra de C. directo) sempre vai primeiro a de C. indirecto e ademais fórmanse as seguintes contraccións:
Aínda que a súa ausencia non altera o significado da secuencia, debemos procurar usar o pronome de solidariedade, sobre todo no rexistro coloquial, que é cando se dan as condicións de familiaridade precisas. Estas formas, que son propias da lingua galega e non se empregan nas linguas veciñas, engaden na conversa un matiz afectivo moi característico da nosa lingua.
| O | A | OS | AS | |
| ME | mo | ma | mos | mas |
| CHE | cho | cha | chos | chas |
| LLE | llo | lla | llos | llas |
| NOS | nolo | nola | nolos | nolas |
| VOS | volo | vola | volos | volas |
| LLES | llelo | llela | llelos | llelas |
A colocación dos pronomes átonos
Como dixemos antes, ás veces os pronomes átonos van colocados despois do verbo (e escríbense pegados a el) e outras van colocados antes. Pero isto non é optativo, existen unhas regras que son as que rexen esta posición; unhas regras que traen de cabeza aos que non están acostumados a falar en galego, mais que non supoñen ningún problema para a maioría dos falantes porque xa os usan ben de seu, sen necesidade de estudaren ningunha regra. Con todo, para quen as precisar, estas son as máis básicas:
Xeralmente o pronome vai colocado despois do verbo pero hai unha serie de situacións que obrigan a colocalo antes:
- Cando a secuencia comeza por “que” ou “porque”.
Compara: Seino eu
É así porque o sei eu
- Nos enunciados negativos:
Compara: Non - Nas cláusulas desiderativas:
Compara: Oxalá te vexa pronto - Cando antes do verbo hai un adverbio (aínda que hai bastantes excepcións):
Compara: Xa - Cando antes do verbo hai un pronome interrogativo ou exclamativo:
Compara: Canto - Cando antes do verbo hai algún pronome indefinido:
Compara: Todos - Nas perífrases verbais ten liberdade de colocación:
Heicho de dar Hei de cho dar Hei darcho
Comentários
Enviar um comentário