INTRODUCIÓN Á LITERATURA

 1. Que é a literatura?

 A literatura é unha arte, como a música, a pintura, a escultura, o cine... na que se utilizan as palabras para emocionar e conmover.

 1.1 Orixes

 Poema de Gilgamesh

A literatura xurdiu de xeito oral xa que o código escrito é posterior ao desenvolvemento da lingua falada. As súas orixes tamén se relacionan coa necesidade de narrar (contar) que ten o ser humano, forma parte da súa natureza. Por exemplo,  configurou mitos para explicar a creación do mundo, os fenómenos naturais...

Entre os documentos máis antigos que conservamos están: O poema de Gilgamesh (narración épica sumeria, séculos XV ao XX a. C) e varios textos exipcios , entre os que destaca a Historia de Shinué (2000. a C).

1.2 Literatura oral e escrita, diferenzas:

AUTOR: a literatura oral carece de autor coñecido; na escrita, pola contra, adóitase saber quen é o autor (aínda que en moitos textos antigos carecen de autoría)

TRANSMISIÓN: no caso da literatura oral, a canle é esta mesma: a oralidade, o que exixe aprender textos de memoria para recitalos; a escrita require a aprendizaxe dun código escrito e transmítese por unha canle física (papel).

RECURSOS:  a literatura oral ten moitos recursos de repetición que se necesitaban para poder memorizar os textos con máis facilidade (rimas, refráns...). Na escrita, hai unha maior complexidade expresiva.

SUBXÉNEROS: literatura oral:romances, epopeas, lendas, cancións.... Literatura escrita: novela, relato....

2. Os xéneros literarios

Como  os textos que caben dentro da etiqueta “literatura” teñen un carácter  diverso, fíxose necesario xa dende a antigüidade clásica establecer unha serie de “etiquetas” coas que clasificar os textos que tivesen certas características comúns. A estas etiquetas chámaselles xéneros literarios.

Adóitanse establecer dúas grandes categorías atendendo a se se conta algo inventado coa intención de entreter ou se é un texto con finalidade de ensinar, convencer... Os primeiros serían os xéneros de ficción e os segundos os xéneros de non ficción.

2.1 Xéneros de ficción

Son os chamados xéneros maiores:

a)O xénero narrativo. É a forma adecuada para que un narrador transmita acontecementos, para que se conten historias. Inclúense neste xénero os contos e as novelas. Características.

• Cóntanse uns feitos que lle ocorren a uns personaxes nun determinado lugar e tempo.
• O narrador é un ser de ficción inventado polo/a autor/a.
• Alternan a voz do narrador e a dos personaxes.
• Antigamente era habitual que fose en verso, hoxe normalmente é en prosa.

b)O xénero lírico. É o xénero adecuado para a expresión dos sentimentos do eu poético. É o que coñecemos normalmente co nome de poesía. Presenta as seguintes características:

• Discurso subxectivo.
• Provoca emoción no receptor, xa que se pretende que se identifique cos sentimentos do emisor.
• Está escrita en verso (agás o poema en prosa).
• Presenta ritmo e musicalidade.
• Polo xeral é breve.

c)  O xénero dramático. Nel son os propios personaxes os que viven de forma directa os seus conflitos. Adoitamos chamarlle teatro. As súas características son as seguintes:

• Está dirixida á representación
• Ademais do código verbal interveñen a mímica, a iluminación, a escenografía...
• O texto está constituído esencialmente en diálogo.

2.2 Os xéneros de non ficción:

a)  A didáctica: é o xénero que se emprega cando ademais da finalidade artística, está presente tamén un interese pedagóxico. Isto pódese facer a través dunha fábula, dunha epístola ou dun ensaio. Na actualidade o xénero didáctico que máis vixencia ten é o ensaio.

O ensaio é un escrito en prosa, de non excesiva extensión, onde desde unha interpretación persoal se tratan diferentes temas ( políticos, científicos, artísticos... ). As súas características son as seguintes:

• Subxectividade: o/a autor/a intenta explicar a súa visión persoal sobre un determinado tema.
• Diversidade temática: dende o máis cotián ao tema de máxima transcendencia.
• Ausencia de estrutura determinada: son as reflexións e  a creatividade as que guían a estrutura do texto que non se constrinxe baixo as regras da tipoloxía textual.
• As formas discursivas que predominan son a exposición e a argumentación.

b)  A oratoria: é un xénero literario de transmisión oral que ten como obxectivo expor unhas ideas sobre un determinado tema coa finalidade de persuadir ou convencer o auditorio. Neste xénero literario inclúense o discurso e a conferencia, entre outros.

A conferencia é un xénero a medio camiño entre o literario e o informativo no que podemos atopar as seguintes características:

• Perséguese convencer, por iso predomina a claridade expositiva.
• Trátase dun discurso obxectivo no que se achegan datos e demostracións, aínda que sempre se parte dun posicionamento persoal ante algún feito.
• Estrutura organizada en tres partes: introdución, corpo e conclusión.
• Diversidade temática: calquera tema pode ser obxecto dunha conferencia ou dunha charla pois é o enfoque o que define o xénero, non o tema.
• As formas discursivas que predominan son a exposición e a argumentación.
• Ademais da forma e do contido do texto, ten especial relevancia a elocuencia do/a conferenciante, é dicir, o dominio da comunicación tanto nos aspectos verbais como nos orais e visuais.

Sexa cal sexa o xénero ao que pertence un determinado texto, só ten a categoría de “literario” se ademais de transmitir ideas (do tipo que sexan) tamén se utiliza a linguaxe dunha maneira especial, se se coida a lingua, se se “xoga” con ela para transmitir sensacións. Se non se cumpre este requisito entón non hai literatura. Deste xeito, non todos os ensaios son literarios (hai ensaios científicos) e tampouco todas as conferencias o son.

Mais se se trata dun texto literario si existe esa preocupación que se plasma, entre outras cousas, no uso dalgunhas figuras literarias. 

3. Bibliografía:

- Lingua galega e literatura 2ºESO, editorial Consorcio

- Proxecto Cotovía (cotovia.org)